23.11.2010 : ARTISTS TALK : PAUL WILLEMSEN
8PM 5€ - Re-enactment as Critical Strategy, a lecture by Paul Willemsen artistic director and curator of Argos Arts Brussels.
During his talk Paul will show fragments from The Battle of Orgrave by Jeremy Deller, The Eternal Frame by Ant Farm and La Commune by Peter Watkins. www.argosarts.org
Eenmaal is geenmaal (sorry, dutch only)
Re-enactment als kritische strategie
In de audiovisuele- en beeldende kunsten vormen re-enactments vandaag een markant verschijnsel, hoewel het fenomeen in de documentaire niet nieuw is. Filmpionier Mélies herensceneerde al in 1900 de Chinese Bokseropstand. Ook documentairemaker Robert Flaherty liet niet na om in de stille film klassieker ‘Nanook of the North’ (1922) één en ander in scène te zetten. De Inuit die in het echt met geweer jaagde, rust hij uit met pijl en boog. Of de Eskimo wendt een gevecht voor met een dode zeehond. Het verschil met deze werken uit de beginjaren van de film en re-enactments vandaag, is dat een honderdjarige (massa)mediageschiedenis tussen beide ligt en dat onze verhouding tot geschiedenis fundamenteel veranderde. De wereld is tot in zijn kleinste uithoeken zo in kaart gebracht dat een van de weinige potentiële ruimtes waarover de mensheid nog beschikt paradoxaal nu net het verleden is. De boeiendste en betekenisvolste re-enactments vandaag zijn deze die traumatische (en dikwijls fel gemediatiseerde) historische gebeurtenissen als uitgangspunt nemen; waar elementen van catharsis en maatschappelijke kritiek de kern van uitmaken en die in tegenstelling tot de generische audiovisuele productie het eigen medium zichtbaar maken. De lezing gaat nader in op drie voorbeelden: ‘The Eternal Frame’ (1975) van het Californische kunstenaarscollectief Ant Farm, ‘The Battle of Orgreave’ (2002) van beeldend kunstenaar Jeremy Deller en filmmaker Mike Figgis en de docu-fictie ‘La Commune (Paris, 1871)’ (2000) van Peter Watkins.
Paul Willemsen, artistiek directeur van het Brussels kunstencentrum Argos.
www.argosarts.org
terug <<
Eenmaal is geenmaal
Re-enactment als kritische strategie
Het heropvoeren van historische gebeurtenissen in de kunsten getuigt niet altijd van pertinentie en bejegent veelal scepsis. Audiovisuele werken van Ant Farm, Jeremy Deller & Mike Figgis en Peter Watkins tonen dat het ook anders kan.
Aan de belangstelling voor de geschiedenis of historische gebeurtenissen ontkomt vandaag niemand. Belangwekkende historische podiumopvoeringen of baanbrekende tentoonstellingen worden gereconstrueerd en de authentieke uitvoering van oude muziek geldt al enkele decennia als de interpretatiestandaard. Daarnaast wint het historiografische object (het archief, het document of het getuigenis) al maar meer aan belang. De bewerking en reïnterpretatie van historisch bronmateriaal verheffen kunstenaars vaak tot het primaire onderwerp.
Op de vraag naar het waarom is het antwoord niet eenduidig. Een proeve tot verklaring. Heeft onze toevlucht tot het verleden niet te zien met onze moeilijkheid de wereld anders gestalte te kunnen geven, met de onmogelijkheid tout court een toekomst te kunnen verbeelden? De hegemonie van het economische neoliberalisme bepaalt al decennialang de agenda, met alle gevolgen van dien. De wereld is gereduceerd tot een uniform mondiaal-economisch actieterrein en cultureel tot een alomvattende supermarkt van religies, culturen en politieke opvattingen. Een alternatieve ruimte, een buitenzijde, bestaat niet langer. Postideologische moeheid en gecorrumpeerde democratieën, waarbinnen onmachtige politici figureren, vormen de symptomen van wat zich misschien nog wel meest treffend als een locked-in-syndroom laat omschrijven, het besef in zichzelf opgesloten te zitten. Onze relatie tot de wereld wijzigde zich fundamenteel. Historisch stond de wereld - of het planetaire - synoniem voor onmetelijkheid, een te ontginnen of te koloniseren ruimte. Vandaag ligt de wereld, die via telecommunicatie tot in zijn kleinste uithoeken in kaart gebracht werd en die ecologisch en demografisch op zijn grenzen stootte, bij wijze van spreken binnen handbereik. Maar wat kopen we ermee? Weinig. De wereld geldt niet langer als een mogelijkheidsruimte. Paradoxaal blijft het verleden dan nog een van de weinige potentiële ruimtes waarover de mensheid beschikt.
In dat perspectief winnen re-enactments van historische gebeurtenissen in de kunsten aan belang. Ik heb het dan niet over de ijver die re-enactmentgroepen aan de dag leggen om bijvoorbeeld de Slag om Waterloo of de landing door de geallieerden in Normandië realistisch na te spelen in massaspektakels. Neen, ik wil het hebben over kritische re-enactments die de plooien in de geschiedenis opzoeken; die aan de zichtbaarheid of openbaarheid onttrokken structurele verhoudingen blootleggen. Ook al vormen ze in de totale output aan remakes en werken die teruggrijpen op historie een minderheid, ze zetten er wel de ijkpunten voor uit.
In dit artikel sta ik stil bij drie audiovisuele werken waar het re-enactment niet alleen herhaling van een historische gebeurtenis is, maar vooral hertaling: The Eternal Frame (1975) van Ant Farm, The Battle of Orgraeve (2002) van Jeremy Deller & Mike Figgis en La Commune (Paris, 1871) (2000) van Peter Watkins. Met hertaling doel ik op herinterpretatie en doorwerking van een historisch gebeuren. Alle drie hebben ze traumatische (en veelal fel gemediatiseerde) historische gebeurtenissen als voorwerp en demysticificeren ze dominante versies van geschiedschrijving of (media)waarheid. De vraag wat je met het verleden aankan voor een beter begrip van het heden geldt telkens als het uitgangspunt. Maar evenzo bevragen ze wat het collectieve geheugen vermag in onze cultuur. Of het bestaat en hoe het wordt gevormd?
De vijand die daarbij in het vizier komt, zijn de generieke media: televisie, radio, dagbladen,… Wat door de tredmolen van de media gaat, beantwoordt aan de wet van de media. Historische gebeurtenissen worden gesimplificeerd en ééndimensionaal vertekend. De valse economie van actualiteit en populistisch infotainment die het nieuws regeert, vermaalt de realiteit. De realiteit heeft niet langer een vluchtpunt. Tegenover het hier en nu, de ‘feiten’ en de fundamentele amnesie van de media stelt het re-enactment als dynamisch proces een vorm van archeologie en (geheugen)reconstructie die in de diepte werkt. Tegenover de eenzijdige berichtgeving en gebrek aan nuance staat analyse; tegenover spektakelcultuur en infotainment staan traagheid en discursiviteit. Dat de media structurele maatschappelijke mechanismen niet belichten wordt gecounterd door sociale kritiek, alsook het zichtbaar maken van de verstrengeling van de media met het economische complex.
The Eternal Frame van het legendarische Californische collectief Ant Farm her-ensceneert twaalf jaar na de feiten op dezelfde plaats, Dealey Plaza in Dallas, de aanslag uit 1963 op J.F. Kennedy. De getrouwe remake van de kunstenaarperformers baseert zich op de mythische Zapruder film, super8 amateurbeelden van de presidentiële parade door Abraham Zapruder en het enige beeldmateriaal dat van de aanslag bestaat. Zelfreflexief documenteert en becommentarieert de video ook heel het maakproces, alsook de publieke receptie van deze performance. Zo verwarren verbaasde omstanders de reconstructie met de historische realiteit. Waar het Ant Farm om gaat, is de demystificatie van het Amerikaanse presidentschap en hoe presidenten vanaf Kennedy niet meer zijn dan ‘beeldarchetypen’. Een lijn die zich makkelijk laat doortrekken tot Barack Obama vandaag.
The Battle of Orgraeve van Jeremy Deller en Mike Figgis katapulteert ons terug in de Tatcherjaren. De Ijzeren Dame wil de macht van de vakbonden definitief breken. Een lang aanslepend conflict ontstaat met de machtige mijnwerkersvakbond. Het wordt beslecht op 18 juni 1984 met een clash tussen de arbeiders en de ordediensten nabij de cokesfabriek in Orgraeve in South Yorkshire. Beeldend kunstenaar Jeremy Deller bedacht het project en deed in functie ervan drie jaar onderzoek. Mike Figgis bracht het finaal in beeld. Voor de re-enactment deden de kunstenaars beroep op achthonderd figuranten, re-enactmentgroepen maar evenzeer lokale mensen. Daaronder ook voormalige mijnwerkers en politieagenten die voor de heropvoering van rol verwisselden, wat leidt tot momenten van catharsis. Zich bewust zijnde van de toenmalige invloed van de overheid op berichten uit de media en mikkend op samenwerkingen, besloot Deller archieven te consulteren, voormalige mijnwerkers en politieagenten te interviewen en experts te betrekken. Die aanpak maakt de re-enactment tot een collaboratief project met een sterke emancipatorische functie.
La Commune (Paris, 1871) van Peter Watkins handelt over de zelfgeorganiseerde, socialistische gemeenschap die in Parijs ontstaat in de chaos die volgt aan het einde van de Frans-Pruisische oorlog. De voorlopige regering herorganiseert zich en slaagt op bloedige manier de revolutionaire opstand neer. Daarbij vallen er tussen de twintig en dertigduizend slachtoffers. De chronologische re-enactment van Watkins duurt meer dan vijf uur. Met uitzondering van een handvol beroepsacteurs, deed de regisseur hoofdzakelijk beroep op niet professionele acteurs uit sociale probleemwijken. Van figuranten, die in een traditionele film steeds staan voor onmondig en onwetend, kan je niet spreken. De re-enacters werden vooraf uitgebreid ingewerkt in de historische context en tevens aangespoord om na te denken over de sociale wantoestanden in het Frankrijk van vandaag. Met La Commune viseert Watkins het postmoderne cynisme, pleit hij voor kritisch denken en bewustzijnsvorming. De docu-fictie toont een beeld van een mogelijke sociale utopie.
De film zou het keurmerk van Watkins niet hebben als de auteur niet tegelijk ten strijde zou trekken tegen wat hij zelf de MAVM (Mass Audio Visual Media) noemt. Dat gebeurt door de gebeurtenissen en getuigenissen afwisselend te laten verslaan door twee radicaal verschillende zenders. Voor de voorlopige regering treedt TV-Versailles aan, voor de communards TV-communal. De ene staat voor de macht van het establishment, de andere voor basisdemocratie.
Dat het verleden niet louter heropgevoerd wordt, maar telkens doorgewerkt, typeert de drie werken. Karakteristiek zijn ook de momenten van mondigheid en bewustzijnsvorming, nauw verweven met de individuele optredens. Zo wisselen in de re-enactment bij Deller en Figgis voormalige mijnwerkers en politieagenten van positie. Of verdwijnt bij Watkins de scheidslijn tussen fictie en realiteit naar het einde toe helemaal. De re-enacters klagen actuele maatschappelijke mistoestanden aan en belijden frontaal naar de camera toe hun politiek engagement. Essentieel aan re-enactments als deze is dat ze een stem geven aan hen die destijds (of nu) geen stem hadden (of hebben). Telkens gaat het dus om vormen van (re-)identificatie, de mogelijkheid om nieuwe politieke condities aan te raken die voor de media zelf per definitie een blinde vlek blijven. De belangrijkste verdienste van geslaagde re-enactments die teruggrijpen op historische (media)gebeurtenissen is dat ze door het bewerkstelligen van wrijving – tussen verleden en heden, tussen codes van mediarepresentatie, enz. – een bijdrage leveren tot zichtbaarheid en openbaarheid.
Paul Willemsen
Artistiek directeur kunstencentrum Argos, Brussel |
16.11.2010 - 05.12.2010 : COMPILATION
KEREN CYTTER IL : Family 4.00
In her films, video-installations and drawings Keren Cytter discusses the temporary social reality by means of experimental ways of storytelling. In Family she plays with the roles: for instance men talk with the voice of woman, an adult plays the role of a child.
ASTRID VAN NIMWEGEN NL : Bart 2007 fragment 8.00
In Bart, Astrid asked her brother - who is not an actor - to pronounce a monologue that could have been spoken by their grand father, who as a young man joint the KNIL in Indonesia. Bart is not acting but is aware of the way his grandfather would have spoken about the subject.
BUBBLELE BIM NL : Van Bubbelebimse Huize 2008 7:15
'We are Bubbelebim, (anti)literary absurdistic theatre/performance/video duo from Rotterdam: Sim Sala Bubbelebim and Professius T. Taal' In Van Bubbelebimse Huize' Max and Bart play an intelligent game with the phenomenon of Reality TV. Slapstick at first sight, 'reality' reveals itself in layers.
TIM ETCHELLS UK : Kent Beason is a classic & an absolute new thing. fragm. 8:00
Kent is an actor of Forced Entertainment, the British theatre group of which the artist Tim Etchells is artistic director. Kent is pronouncing the long memorised text of a role, which he is loosing again and again, but it is not clear if he is playing this or that his failure is real. His position on different spots on the same location underlines the artificiality of the act.
IRINA BOTEA RO : Auditions for a Revolution 2006 (fragment) 6:00
In December 2005 Irina Botea invited students and teachers from the
Chicago Art Institute to re-enact the events from Bucharest during the night of Dec. 21 1989 when the communist regime of Ceausescu collapsed. The team re-enacts the historic moments of the revolution, by recreating the scenes from the original revolution footage.
The film combines actual footage of the revolution with the reenactments of those same televised events.
IRINA BOTEA RO : Reconstituira 2006 8:00
Botea's idea with was to organize the re-enactment of a game, that she was once saw being played by a group of children. A nearly ritual act, the resembling of a mortuary process....
JACQUELINE FORZELIUS SE/NL : Its never their fault 2009 4:00
This young artist recently finished her studies at Piet Zwart Institute in Rotterdam. She makes short ironic films in which she herself plays the main role. In 'Woman always blame their problems on men' or, 'Its never their fault' she is playing with this playing. The text was written by Carloz Mencia (and can we believe this?) |
